Program edukacyjny

1. Wstęp

Zadaniem programu Przedsiębiorczość jest przygotowanie uczniów do dorosłego życia – do planowania i realizacji zamierzeń, do tego, by potrafili zamieniać zamiary w czyny, by mogli powiedzieć: mogę, potrafię. Kluczowe na początku pracy z uczniami wydaje się uświadomienie im celów, ponieważ to motywuje do uczenia się i daje poczucie sensownie spędzonego czasu w szkole.

Realizację programu najlepiej rozpocząć w pierwszej klasie, przeznaczając na ten cel około 15 jednostek lekcyjnych w ramach godzin do dyspozycji wychowawcy. Wprowadzając uczniów w zasady pracy metodą projektów, nauczyciel uczy jednocześnie umiejętności pracy zespołowej, rozwiązywania konfliktów, planowania pracy, odpowiedzialności, rozwija kreatywne umiejętności, uczy gromadzenia informacji, ich selekcji, integruje zespół, pozwala uczniom na własną ekspresję, uczy zasad prezentacji, samooceny, wyciągania wniosków, a nawet planowania wydatków. W praktyce szkolnej ważne jest, by działania okołoprojektowe prowadziły do realizacji projektów. Warto zaczynać od działań na niewielką skalę, by uczeń wdrożył się do pracy, poznał swoje możliwości, nauczył się polegać na kolegach i udowodnił, że inni mogą polegać na nim, a także by mógł doświadczać sukcesów i porażek. Projekt wprowadzany w przyjętym cyklu nauczania wydaje się być najlepszym narzędziem do realizacji spiralnego układu treści kształcenia i celów wychowawczych sformułowanych w programie wychowawczym szkoły.

Możliwe jest rozpoczęcie realizacji programu Przedsiębiorczość w kolejnych latach edukacji gimnazjalnej. Z zaproponowanych materiałów również można korzystać wprowadzając treści przedmiotowe, przygotowując pracę w kołach zainteresowań, a nawet projekt edukacyjny. Twórczy nauczyciel znajdzie tu wiele materiałów do wykorzystania w planowaniu oryginalnych i nieschematycznych zajęć.

Program Przedsiębiorczość wspomaga szkołę w realizacji zadań określonych przez nową podstawę programową

2. Szczegółowe cele kształcenia i wychowania

Celem programu Przedsiębiorczość obejmującego III etap edukacyjny jest kształtowanie umiejętności i postaw kreatywnych, przedsiębiorczych i innowacyjnych, a w szczególności:

pracy zespołowej,
rozpoznawania i rozwiązywania konfliktów,
wykorzystywania technologii informacyjno-komputerowych,
gromadzenia i selekcji materiału,
prezentacji,
planowania i realizowania projektów uczniowskich.

Cele te spójne są z celami kształcenia ogólnego, umiejętnościami jakie szkoła ma rozwijać oraz zalecanymi warunkami i sposobami realizacji wymagań zawartymi w podstawie programowej gimnazjum (III etap edukacyjny), jak również wpisują się w Rozporządzenie z dnia 10 maja 2013 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego.

3. Zgodność programu z treściami nauczania zawartymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego oraz opis założonych osiągnięć ucznia.

W skład programu wchodzi 11 lekcji, przeznaczonych do wykorzystania podczas realizowania kolejnych projektów uczniowskich.

Lp.	Jednostka tematyczna	Kluczowe zagadnienia	Kształtowane umiejętności - uczniowie:
1.	Zanim przystąpimy do działania	współpraca w grupie autoprezentacja moje miejsce w grupie	określają swoje miejsce w grupie rozpoznają role w grupie i związane z nimi oczekiwania nazywają zachowania, które ułatwiają porozumiewanie się i utrudniają współpracę
2.	Szukamy pomysłu i go weryfikujemy	generowanie pomysłów weryfikowanie pomysłów współpraca w grupie	wskazują problemy związane z poszukiwaniem pomysłów weryfikują i wykorzystują wiedzę z różnych dziedzin nauki, by znaleźć rozwiązanie stosują zasady współpracy w grupie
3.	Podejmujemy decyzję	negocjowanie i argumentowanie podejmowanie decyzji prezentowanie własnych rozwiązań	wykorzystują informacje przy podejmowaniu decyzji szukają argumentów, by poprzeć swoje stanowisko wspólnie rozwiązują problemy
4.	Tworzymy projekt, czyli planujemy działania	planowanie argumentowanie formułowanie wniosków	rozważają możliwości rozwiązania problemu weryfikują pomysły planują działania racjonalnie gospodarują czasem oceniają własne działania i dokonania innych grup wyciągają wnioski
5.	Realizujemy przedsięwzięcie	organizacja czasu pracy marketing współpraca w zespole	wymieniają i charakteryzują poszczególne fazy projektu
6.	Prezentujemy przedsięwzięcia	wystąpienia publiczne odbieranie wypowiedzi ocena prezentacji	wymieniają zasady sprzyjające i utrudniające odbiór prezentacji oceniają prezentację formułują zasady dobrej prezentacji
7.	Szukamy alternatywnych rozwiązań	planowanie alternatywnych rozwiązań przewidywanie rozwiązywanie problemów	wyjaśniają na konkretnych przykładach zasady norm współżycia między ludźmi, ze szczególnym zwróceniem uwagi na odpowiedzialność i zaufanie formułują zasady dobrej organizacji pracy
8.	Korygujemy plan	rozwiązywanie problemów organizacja pracy w grupie skuteczne komunikowanie się podejmowanie decyzji	wyjaśniają dlaczego trzeba na bieżąco monitorować działania uzasadniają potrzebę korygowania planu wymieniają korzyści wynikające ze współpracy
9.	Poszukujemy lidera	kierowanie zespołem motywowanie do działania ocenianie postępowania lidera	nazywają i rozpoznają cechy lidera omawiają zadania lidera wskazują trudności związane z pełnieniem funkcji lidera
10.	Dokumentujemy działania	poznawanie przykładów dokumentacji posługiwanie się technologią informacyjną w celu dokumentowania własnych działań	uzasadniają potrzebę dokumentowania działań wymieniają rodzaje dokumentów
11.	Wyciągamy wnioski z naszego przedsięwzięcia	wykonanie zadania analiza własnych dokonań – mocnych i słabych stron formułowanie wniosków i rekomendacji	analizują własne działania i działania innych grup wyciągają wnioski omawiają mocne i słabe strony przedstawionych przedsięwzięć formułują rekomendacje do dalszej pracy wyjaśniają celowość formułowania wniosków i rekomendacji

Dodatkowo opracowano 5 scenariuszy przeznaczonych do wykorzystania w trakcie realizacji projektów uczniowskich, gdy wystąpią określone potrzeby.

Lp.	Jednostka tematyczna	Zagadnienia	Oczekiwane umiejętności - uczniówie:
1.	Konflikt w zespole	komunikowanie się w grupie poszukiwanie przyczyn konfliktu rozwiązywanie konfliktu	identyfikują i opisują przyczyny konfliktów wymieniają sposoby rozwiązywania konfliktów analizują konsekwencje konfliktów
2.	Zmiana lidera	komunikacja między uczestnikami projektu motywacja i demotywacja do działania ocenianie lidera	wymieniają i omawiają zadania lidera analizują postępowanie lidera, zwracając uwagę na jego wpływ na realizację zadania przez grupę analizują rezultaty pracy w sytuacji kiedy lider nie radzi sobie z grupą
3.	Nieterminowość i jej konsekwencje	poznawanie stylów zachowań rozwiązywanie problemów omówienie konsekwencji nieterminowości	analizują przyczyny niepowodzeń omawiają i wyjaśniają sposoby rozwiązania trudnych sytuacji wyjaśniają znaczenie norm współpracy w trakcie realizacji zadania
4.	Zdobywanie środków finansowych	twórcze rozwiązywanie problemów poszukiwanie źródeł finansowania ocenianie pomysłów	analizują sposoby pozyskiwania funduszy na realizację przedsięwzięcia przygotowują budżet przykładowego przedsięwzięcia
5.	Asertywna odmowa	definiowanie asertywnej odmowy ocenianie zachowań asertywnych i ich konsekwencji	analizują swoje postępowanie w relacjach z innymi ludźmi wymieniają różne postawy asertywne zauważają skutki własnych zachowań

4. Sposoby osiągania celów, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów oraz warunków, w jakich program będzie realizowany.

Założeniem programu Przedsiębiorczość jest przede wszystkim przygotowanie młodego człowieka do dorosłego życia. Dlatego też uczy się on pracować metodą projektu. Zajęcia zostały tak skonstruowane, by wyposażyć uczniów w umiejętność powiązania różnych dziedzin wiedzy i jej wykorzystania. Taka organizacja procesu nauczania ma pomóc uczniom zrozumieć otaczający świat i prawa nim rządzące. Dlatego też należało wyjść od zmiany koncepcji roli nauczyciela. Musi on stać się organizatorem, strategiem i negocjatorem, motywować uczniów i inicjować ich działania. Uczniowie natomiast powinni w wyraźny sposób wpływać na proces uczenia się i stawać się odpowiedzialnymi za własny rozwój. Istotne jest, by projekt uczył rozwiązywania autentycznych problemów, które mogą ich zainteresować.

Program Przedsiębiorczość jest otwarty, zapewnia elastyczność doboru treści i sposobów pracy, kreatywność w trakcie interakcji z uczniami, materiał nauczania staje się okazją do refleksji i przyczynkiem do kształtowania umiejętności i postaw. Realizujący ten program nauczyciel musi dopasowywać treści w zależności od grupy uczniów, z jaką współpracuje - takie możliwości daje obudowa dydaktyczna programu.

Przedstawione w programie cele zostaną osiągnięte dzięki wykorzystaniu zadań zawartych w obudowie programu i zastosowaniu różnorodnych aktywnych metod uczenia się i nauczania.

Zalecane są metody problemowe, służące zrozumieniu i działaniu (np., dyskusje i debaty, odgrywanie ról, scenek, drama, drzewko decyzyjne, gwiazda pytań, gra dydaktyczna, giełda pomysłów, burza mózgów, metoda przypadków, praca z interaktywnymi multimediami, słoneczko, metoda projektów.

Nauczyciel, realizując zajęcia zgodnie z programem Przedsiębiorczość, sięgnie głównie po formy pracy zbiorowej – zadania zostały tak opracowane, by rozwijać umiejętności pracy w grupie, komunikacji i wzajemnego wspierania się w rozwiązywaniu problemów. Indywidualizacja pracy będzie stosowana poprzez samodzielne wypełnianie dokumentacji i realizację ćwiczeń interaktywnych (zamieszczonych na stronie internetowej programu), ale przede wszystkim poprzez udział ucznia w projektach, a tym samym realizację przyjętych na siebie zadań.

Program Przedsiębiorczość jest też narzędziem do prowadzenia pracy wychowawczej – zawiera propozycje do wykorzystania na godzinach z wychowawcą oraz obudowę umożliwiającą dokumentowanie pracy nauczyciela – wychowawcy. Może być również realizowany w ramach zajęć edukacyjnych (np. wiedza o społeczeństwie, język polski, informatyka) bądź wykorzystany na zajęciach pozalekcyjnych czy prowadzonych w kołach zainteresowań bądź w ramach art. 42 KN.

5. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia

Program Przedsiębiorczość zakłada wprowadzenie oceniania wspierającego, które umożliwia przekazanie uczniowi i jego rodzicom informacji na temat sposobu i efektów pracy, postępów i trudności. Tym samym ocena ułatwi uczniowi zrozumienie celów zajęć i oczekiwanych osiągnięć oraz przyczyni się do przejęcia odpowiedzialności za własną naukę.

W procesie oceniania projektu będą uczestniczyć uczniowie, dokonując samooceny i oceny pracy grupy, oraz nauczyciel. Do oceny projektu została opracowana - na stronie internetowej zakładka, do której dane będzie wprowadzał lider projektu i nauczyciel.

Ocenie podlega praca ucznia, czyli sam proces uczenia się, a nie tylko jego efekt końcowy. Doceniane będą postępy oraz wysiłki uczniów, szczególnie w zakresie współpracy i wzajemnej pomocy. W trakcie wykonywania zadań uczniowie mają możliwość zastanowić się nad własną motywacją i sposobem uczenia się. Informacje wynikające z obserwacji, przekazywane na bieżąco pomogą w budowaniu poczucia własnej wartości. Informacja zwrotna przekazywana uczniowi i jego rodzicom powinna zawierać:

wyszczególnienie i docenienie tych elementów pracy ucznia, które są wykonywane prawidłowo,
zauważenie tego, co wymaga poprawy,
udzielenie wskazówek, jak poprawić pracę,
wskazanie uczniowi kolejnych celów.

Ocenianie pracy ucznia podczas realizacji projektu Przedsiębiorczość powinno być skorelowane z obowiązującymi w szkole ustaleniami dotyczącymi oceniania (to pozwoli zachować spójność). Zaleca się więc uwzględnienie kryteriów oceny realizacji projektu przy ocenie zachowania ucznia, jego zaangażowanie w prace projektowe oraz współpracę w zespole.

Podczas pracy metodą projektu nauczyciel poprzez obserwację działań uczniów w poszczególnych fazach realizacji projektu gromadzi i analizuje informacje niezbędne do stymulowania aktywności poszczególnych uczniów, a także planowania i organizowania ich działań. Obserwację tę należy prowadzić w odniesieniu do określonych kryteriów, szczególnie uwzględniając:

samodzielność w doborze tematu, wyznaczeniu celu i określeniu zagadnień istotnych dla rozważanego problemu,
sposób współpracy w zespole projektowym,
terminowość i odpowiedzialność w wywiązywaniu się z zaplanowanych prac,
umiejętność rozwiązywania pojawiających się problemów,
pracowitość i inicjatywę,
wykorzystanie różnorodnych źródeł informacji,
umiejętność doboru i selekcji informacji,
umiejętność dokonania samooceny adekwatnej do wkładu i efektów pracy nad projektem.

Po zrealizowaniu projektu, który zakresem tematycznym łączy się z zagadnieniami realizowanymi w ramach danego przedmiotu, nauczyciele mogą zdecydować się na sformułowanie oceny z przedmiotu. W takich przypadkach ocenianie zadań w ramach projektów uczniowskich powinno być zgodne z kryteriami oceniania obowiązującymi w szkolnych przedmiotowych zasadach oceniania.